زمان تقریبی مطالعه: 10 دقیقه
 

سلیمان حییم






حییم، سلیمان، مؤلف نخستین لغت‌نامه‌های جامع دوزبانه در ایران بود.


۱ - نسب سلیمان حییم



حییم، بر وزن حکیم، بدون تشدید خوانده می‌شود. وی در ۱۳۰۴/ ۱۲۶۶ش در تهران در یک خانواده یهودی شیرازی زاده شد. پدرش، حییم اسحاق، بزرگ شده تهران و لحاف‌دوز بود.

۲ - تحصیلات سلیمان حییم



تحصیلات سلیمان در مکتب‌خانه آغاز شد و در مدرسه نور (میسنورالله)، متعلق به مبلّغان مسیحی، و پس از آن در دبیرستان اتحاد تهران ادامه یافت که در آن‌جا فرانسه و عبری خواند. در نوزده سالگی وارد کالج امریکایی تهران (بعداً دبیرستان البرز) شد و پس از پایان تحصیلات در ۱۳۳۳/ ۱۲۹۴ش، در همان‌جا شروع به تدریس کرد.
[۱] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۳، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
[۲] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۱، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
[۳] بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۰، ص ۲۴، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).


۳ - پیشینه سلیمان حییم



پس از ورود میلسپو، مستشار مالی امریکایی، و کارشناسان امریکایی به ایران، حییم به عنوان مترجم در وزارت مالیه استخدام شد و در همین دوران، به اقتضای نیاز جامعه، تألیف فرهنگ‌های دو زبانه خویش را آغاز کرد. وی در اواسط دهه ۱۳۱۰ش به استخدام شرکت نفت ایران و انگلیس درآمد و پس از ریاست دارالترجمه آن‌جا، به ریاست اداره خرید شرکت نفت برگزیده شد. وی در این سمت، راه را بر سوءاستفاده عدهای از همکاران خود بست و در نتیجه دشمنی آن‌ها، در اواسط دهه ۱۳۳۰ش استعفا و تقاضای بازنشستگی کرد.
[۴] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۳ـ۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
[۵] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۲، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.


۴ - سلیمان حییم و زبان‌های مسلط به آن



حییم، به شهادت آثارش، به جز انگلیسی، زبان‌های فرانسه و عبری و احتمالا عربی را به خوبی، و ترکی و آلمانی و روسی را در حدی که از لغتنامه‌های آن‌ها استفاده کند، می‌دانسته است. اظهارنظرهای دقیق او درباره لغاتِ ترکیِ دخیل در فارسی، این تصور را ایجاد کرده بوده که وی از یهودیان تبریز بوده است.
[۶] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۳، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.

حییم زبان عبری و علوم دینی یهودی را از کودکی نزد حاخام حییم موره آموخت و به تدریج نقش دست‌یار استادش را پیدا کرد و به دلیل نابینایی وی، سخنان او را روی کاغذ می‌آورد که حاصل آن سه کتاب (به نام‌های دِرِخ حییم، پاته الیاهو، و گِدولت مردخای) است.
[۷] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۷، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
[۸] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۱۰، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
[۹] بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۰، ص ۲۵، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).


۵ - علاقه سلیمان حییم به ادبیات فارسی



حییم به ادبیات فارسی عشق می‌ورزید و دیوان‌های حافظ و سعدی کتاب بالینی او بود. او قادر بود در سبک‌های گوناگون به انگلیسی و عبری و فارسی شعر بگوید، اما عمده اشعارش به فارسی است، اما آن‌ها را به چاپ نرساند.
[۱۰] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۵ـ۶، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
[۱۱] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
[۱۲] بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۱، ص ۳۵، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).
وی از پیشکسوتان نمایش‌نامه‌نویسی در ایران نیز محسوب می‌شود و قصه‌های یوسف و زلیخا، روت و نَعومی، اِستر و مُردخای (هر سه از قصه‌های تورات) را به شکل نمایش‌نامه منظوم تنظیم کرد که در زمان حیاتش اجرا شد. نمایش‌نامه یوسف و زلیخا در ۱۳۰۷ش به چاپ رسید.
[۱۳] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
[۱۴] پرویز صیاد، «در یادواره سلیمان حییم»، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.


۶ - وفات سلیمان حییم



سلیمان حییم در ۱۳۴۸ش بر اثر سکته قلبی درگذشت.
[۱۵] داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.


۷ - مفصل‌ترین اثر سلیمان حییم



فرهنگ بزرگ انگلیسی به فارسی حییم مفصّل‌ترین اثر اوست که حدوداً شامل ۰۰۰، ۵۵ مدخل و ۰۰۰، ۲۵ زیرمدخل است که از میان مجموع‌های از لغتنامه‌ها دست‌چین شده است. چون وی عقیده داشت آموختن علم اولین شرط پیشرفت اجتماعی است، سهمی که در این فرهنگ برای لغات علمی قائل شده بیش از حد معمول فرهنگ‌های عمومی است.
[۱۶] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۹، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.


۸ - ویژگی‌ فرهنگ‌های سلیمان حییم



احاطه حییم به اصطلاحات یهودی و مسیحی از امتیازات فرهنگ‌های اوست و ظاهراً ترجمه مقالات راجع به دین یهود در دایرةالمعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، نیز از اوست.
[۱۷] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه،ج ۲، ص ۲۰۹، ج۱، ص۱۸۳، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.

حییم سال‌ها اصطلاحات رایج در حرفه‌های گوناگون را به دقت ضبط کرده بود و می‌کوشید به جای ساختن لغت، واژه‌هایی را که بین اهل فن مرسوم است به کار بَرَد. گفتهاند که گاه در جستجوی ریشه بعضی لغات، کار خود را رها می‌کرده و به گفتگو با صنعتگری که مشغول کار بود، میپرداخت.
[۱۸] داود ادهمی، «یادی از استادی یگانه»، ج۱، ص۱۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، ج ۳، ویراستار: هماسرشار، بورلی هیلز، کالیفرنیا: مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی، ۱۹۹۹.
[۱۹] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۲۰۲، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
سلیمان حییم با زبان و ادبیات فارسی و آثار بزرگان ادب و لغات کهن آشنا بود و در دادن معادل‌ها ترجیح میداد از کلمات فارسی (هر چند غیر مصطلح و مهجور) و سپس از کلمات عربی استفاده کند و کلمات اروپایی رایج در فارسی را عمداً بهکار نمی‌برد.
[۲۰] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۲۰۰، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.


۹ - اهمیت فرهنگ‌های سلیمان حییم



در اواخر کار حییم، از شیوه کار وی و عدم انطباق آن با آخرین معیارهای جهانی، انتقادهایی شده بود
[۲۱] م مهان، «(درباره) فرهنگ حییم: انگلیسی ـ فارسی»، ج۱، ص۶۳۵ـ۶۳۷، راهنمای کتاب، سال ۱۱، ش ۱۰ـ۱۲ (اسفند ۱۳۴۷).
اما سهم وی در فرهنگنویسی در ایران انکارناپذیر است و برخی بر آناند که هیچ فرهنگ‌نویسی در ایران از آثار او بی‌نیاز نخواهد بود.
[۲۲] کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
[۲۳] علی محمد حقشناس، حسین سامعی، ج۱، ص۱۲، و نرگس انتخابی، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی ـ فارسی، تهران ۱۳۸۴ش.
مینوی
[۲۴] مجتبی مینوی، «نام‌های از مینوی به یحیی مهدوی: هفتم دی ماه ۱۳۳۹»، ج۱، ص۱۳۵ـ۱۳۶، راهنمای کتاب، سال ۲۰، ش ۱ و ۲ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۶).
معتقد بود که برای نوشتن فرهنگ فارسی جدید، کسی شایستهتر از حییم وجود نداشت و طرحی نیز به اتفاق خانلری و حییم برای این کار تهیه شده بود.

۱۰ - فرهنگ‌نامه‌های سلیمان حییم



فرهنگ‌های حییم عبارت‌اند از: فرهنگ جامع انگلیسی ـ فارسی در دو جلد (۱۳۰۸ش و ۱۳۱۱ش)؛ فرهنگ جامع فارسی ـ انگلیسی در دو جلد (۱۳۱۲ش و ۱۳۱۴ش)؛ فرهنگ فرانسه ـ فارسی (۱۳۱۶ش)؛ فرهنگ بزرگ انگلیسی ـ فارسی، دو جلدی (۱۳۲۰ش و ۱۳۲۲ش)؛ فرهنگ انگلیسی ـ فارسی (۱۳۳۱ش)؛ فرهنگ فارسی ـ انگلیسی (۱۳۳۳ش)؛ امثال فارسی ـ انگلیسی (۱۳۳۴ش)؛ فرهنگ کوچک انگلیسی ـ فارسی (۱۳۳۵ش)؛ فرهنگ عبری ـ فارسی (۱۳۴۰ش)؛ فرهنگ کوچک فرانسه ـ فارسی (۱۳۴۵ش)؛ و فرهنگ فارسی ـ عبری، که حییم فرصت اتمام آن را نیافت و پس از او چهار گروه کار وی را ادامه دادند و به تدریج آن را تکمیل و ویرایش کردند. آخرین گروه، به سرپرستی دکتر یونس حمامی لالهزار، کار را به پایان رسانده و آماده انتشار کرده‌اند. کمتر از بیست درصد این کتاب یادداشت‌های شخص حییم است و نویسندگان بعدی تلاش کرده‌اند که به سیاق مؤلف کار را ادامه دهند؛ یعنی به روال فرهنگهای وی، تمام لغات را با هم‌خانواده‌ها و عبارات و مثل‌های مشهور و نیز معادل اسامی بیاورند. ضمن این‌که بسیاری از معادل‌ها، روزآمد و مدخل‌های جدید نیز اضافه شده است.
[۲۵] یونس حمامی لالهزار، انجمن کلیمیان ایران، تهران، مصاحبه، آذر ۱۳۸۴.


۱۱ - فهرست منابع



(۱) بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).
(۲) داود ادهمی، «یادی از استادی یگانه»، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، ج ۳، ویراستار: هماسرشار، بورلی هیلز، کالیفرنیا: مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی، ۱۹۹۹.
(۳) کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
(۴) علی محمد حقشناس، حسین سامعی، و نرگس انتخابی، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی ـ فارسی، تهران ۱۳۸۴ش.
(۵) یونس حمامی لالهزار، انجمن کلیمیان ایران، تهران، مصاحبه، آذر ۱۳۸۴.
(۶) داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
(۷) سلیمان حییم، فرهنگ بزرگ انگلیسی ـ فارسی، تهران ۱۳۶۹ش.
(۸) پرویز صیاد، «در یادواره سلیمان حییم»، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
(۹) م مهان، «(درباره) فرهنگ حییم: انگلیسی ـ فارسی»، راهنمای کتاب، سال ۱۱، ش ۱۰ـ۱۲ (اسفند ۱۳۴۷).
(۱۰) مجتبی مینوی، «نام‌های از مینوی به یحیی مهدوی: هفتم دی ماه ۱۳۳۹»، راهنمای کتاب، سال ۲۰، ش ۱ و ۲ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۶).
(۱۱) EIr sv "Haim, Solayman" (by Amnon Netzer)

۱۲ - پانویس


 
۱. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۳، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۲. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۱، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۳. بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۰، ص ۲۴، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).
۴. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۳ـ۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۵. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۲، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۶. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۳، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۷. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۷، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۸. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۱۰، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۹. بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۰، ص ۲۵، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).
۱۰. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۵ـ۶، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۱۱. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۱۲. بیژن آصف، «استاد سلیمان حییم»، افق بینا،سال ۲، ش ۱۱، ص ۳۵، سال ۲، ش ۱۰ (تیر ـ شهریور ۱۳۷۹)، ش ۱۱ (مهر ـ دی ۱۳۷۹).
۱۳. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۱۴. پرویز صیاد، «در یادواره سلیمان حییم»، ج۱، ص۲۸۰ـ۲۸۱، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۱۵. داریوش حییم، «پدرم سلیمان حییم»، ج۱، ص۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، همان.
۱۶. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۱۹۹، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۱۷. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه،ج ۲، ص ۲۰۹، ج۱، ص۱۸۳، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۱۸. داود ادهمی، «یادی از استادی یگانه»، ج۱، ص۱۴، در یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر، ج ۳، ویراستار: هماسرشار، بورلی هیلز، کالیفرنیا: مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی، ۱۹۹۹.
۱۹. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۲۰۲، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۲۰. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۲، ص۲۰۰، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۲۱. م مهان، «(درباره) فرهنگ حییم: انگلیسی ـ فارسی»، ج۱، ص۶۳۵ـ۶۳۷، راهنمای کتاب، سال ۱۱، ش ۱۰ـ۱۲ (اسفند ۱۳۴۷).
۲۲. کریم امامی، از پست و بلند ترجمه، ج۱، ص۱۸۴، تهران ۱۳۷۲ـ۱۳۸۵ش.
۲۳. علی محمد حقشناس، حسین سامعی، ج۱، ص۱۲، و نرگس انتخابی، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی ـ فارسی، تهران ۱۳۸۴ش.
۲۴. مجتبی مینوی، «نام‌های از مینوی به یحیی مهدوی: هفتم دی ماه ۱۳۳۹»، ج۱، ص۱۳۵ـ۱۳۶، راهنمای کتاب، سال ۲۰، ش ۱ و ۲ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۵۶).
۲۵. یونس حمامی لالهزار، انجمن کلیمیان ایران، تهران، مصاحبه، آذر ۱۳۸۴.


۱۳ - منبع


دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «سلیمان حییم»، شماره۶۷۰۶.    


رده‌های این صفحه : تراجم | لغت شناسان




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.